Menu Zamknij

Radzenie sobie z emocjami i zachowaniami chorego

Choroba otepienna, oprócz licznych ubytków poznawczych, skutkuje także zmniejszoną kontrolą emocji, reakcji społecznych i zachowań. Jak mówią opiekunowie, których spotkałyśmy w Domu Dziennego Pobytu, objawy związane z emocjami i zachowaniami bliskiego są dla nich o wiele bardziej uciążliwe niż te związane z zaburzeniami pamięci.

Powtarzające się pytania i zachowania

Objawami pojawiającymi się już na samym początku otępienia są ciągłe powtórzenia słowne oraz wielokrotne robienie tych samych czynności. Jak można sobie z nimi radzić?

  • jedną z możliwości jest odwracanie uwagi chorego od wciąż powtarzającego się wątku. W zamian za to można pokazać coś ciekawego, opowiedzieć o czymś lub zaproponować inną aktywność.
  • czasem wystarczy po prostu przytulenie chorego i zapewnienie o swoim uczuciu do niego i sympatii (wtedy może poczuć się bezpiecznie i w następstwie tego powtarzające się pytania mogą ustąpić).
  • gdy osoba dotknięta otępieniem wielokrotnie wykonuje tę samą czynność (np. karmi kota, przegląda tę samą gazetę), na samym początku warto ocenić, jakie konsekwencje niesie ze sobą ciągłe robienie danej rzeczy. Jeśli skutki mogą być negatywne (np. przekarmienie zwierzęcia), bezpiecznym rozwiązaniem jest usunięcie z pola widzenia podopiecznego przedmiotów, których nie powinien używać (np. karmy). Jeżeli zaś czynność nie ma negatywnych skutków (np. przeglądanie gazety), warto na nią pozwolić – bo nawet jeśli denerwuje ona opiekuna, to może jednocześnie sprawiać przyjemność choremu.

rzeczy i oskarżenia o kradzież

Jednym z pierwszych objawów otępienia może być ciągłe zapominanie przez osobę chorą, gdzie są jej rzeczy. Zdarza się wtedy, że oskarża ona innych o kradzież. Zachowanie takie nie wynika ze złych intencji, jest po prostu połączeniem niepokoju, poczucia straty, a także poczucia utraty kontroli i pamięci. Co można zrobić w tej sytuacji?

  • zachęcamy do zorientowania się, czy chory nie ma ulubionych miejsc i kryjówek.
  • wskazane jest skopiowanie ważnych dokumentów (np. dowodu osobistego, kluczy), warto też sprawdzać zawartość kosza na śmieci przed jego opróżnieniem.
  • na oskarżenia należy odpowiadać łagodnie (bez atakowania, bulwersowania się taką oceną).
  • można też zgadzać się ze stwierdzeniami chorego o zaginięciu przedmiotu i pomóc mu w szukaniu.

Obnizony nastrój chorego,

Obniżony nastrój, zauważany średnio u co drugiej osoby dotkniętej otępieniem, może być reakcją na świadomość, że pogarsza się jej funkcjonowanie poznawcze. Objawia się zmniejszoną inicjatywą chorego, brakiem energii do działań lub zmniejszeniem zainteresowań. Jeżeli zauważamy u podopiecznego negatywne odnoszenie się nie tylko do sytuacji wywołanej chorobą, ale też do samego siebie i świata – prawdopodobnie mamy do czynienia z depresją. Jej objawy u osób z demencją nie są typowe: symptomami depresji będzie nie tyle skarżenie się na przygnębienie, bezradność, poczucie beznadziejności i apatię, co raczej zanik odczuwania przyjemności, lęk i niepokój. Jest to związane z trudnościami osoby chorej z nazywaniem własnych emocji. Co zrobić w takiej sytuacji?

  • psychiatra lub psycholog musi koniecznie ocenić, czy chory ma obniżony nastrój lub dodatkową obok otępienia chorobę, jaką jest depresja. Ani podopieczny, ani opiekun nie są w stanie samodzielnie uleczyć depresji.
  • w przypadku depresji skutki farmakoterapii są widoczne dopiero po kilku tygodniach i pierwsze zmiany zauważamy nie tyle w nastroju chorego, co w obszarze snu, zmniejszeniu lęku i napięcia. Oznacza to, że nie wolno bez konsultacji z lekarzem zrezygnować z podawania osobie chorej leków (nawet gdy początkowo po ich stosowaniu nie widzimy poprawy).
  • nieleczona depresja swoimi objawami zawsze przyczynia się do pogorszenia jakości życia chorego, może także przyspieszyć postęp choroby otępiennej. Co więcej, w niektórych przypadkach jest poważnym zagrożeniem dla bezpieczeństwa i życia osoby chorej.

i

Urojenia i halucynacje występują szczególnie podczas kolejnych etapów choroby otępiennej. Urojeniami nazywamy zaburzone przekonania, które są bardzo realne dla danej osoby (na przykład, że małżonek jest niewierny). Wywołują one strach i mogą skutkować agresją. Halucynacje to widzenie lub słyszenie czegoś, czego nie ma (na przykład widzenie bliskich z przeszłości). Jak opiekun może sobie z tym radzić?

  • odradzamy negowanie i dyskusje z chorym na temat jego punktu widzenia (zwykle taka reakcja wywołuje złość).
  • jeżeli podopieczny jest przestraszony, najważniejsze wydaje się stworzenie komfortowej, bezpiecznej sytuacji. Można wtedy spokojnie przemówić do niego, wziąć go za rękę, zapewnić o naszej trosce.
  • jedną ze strategii radzenia sobie opiekunów jest przekierowanie uwagi chorego na coś realnego, obecnego w pomieszczeniu.
  • dobrze jest zidentyfikować i wyeliminować czynniki wywołujące urojenia o negatywnym zabarwieniu (np. jeżeli obraz wiszący na ścianie bądź program w TV jest takim „ogniwem zapalnym”, obraz można usunąć, a telewizora nie włączać).
  • tego typu uciążliwości mogą być eliminowane dzięki terapii lekowej. Dlatego wskazane jest informowanie lekarza o wyżej wymienionych zaburzeniach, aby mógł ocenić skuteczność przyjmowanych leków i ewentualnie zmodyfikował ich dawkowanie.

Sfera seksualna

Choroby otępienne nie zawsze objawiają się zaburzeniami zachowań seksualnych, jednak niektóre osoby demonstrują potrzeby ekshibicjonistyczne. Co można zrobić?

  • jeśli chory rozbiera się w miejscach publicznych, dotyka swoich miejsc intymnych lub innych ludzi w niewłaściwy sposób, należy powstrzymać się od gwałtownej reakcji w trakcie takiego zdarzenia. Warto wtedy z największym spokojem poinformować świadków, że takie zachowania wywołane są przez chorobę. Zmniejszy to ryzyko ewentualnej agresywnej reakcji ze strony osoby chorej na wzburzenie lub pretensje „gapiów” i pomoże obserwatorom tego zdarzenia zareagować ze zrozumieniem i dostosować się do sytuacji.
  • najskuteczniejszą metodą w tym przypadku jest przekierowanie uwagi chorego na inne działanie (np. „Pomogę ci poprawić ubranie, żebyś nie zmarzł, dobrze?”).
  • warto podyskutować na temat możliwych reakcji w grupie wsparcia – zapewne wielu uczestników doświadczyło podobnych sytuacji i wypracowało własne skuteczne sposoby radzenia sobie z tym problemem.
  • gdy niewłaściwe zachowania seksualne nasilają się bądź są trudne do opanowania, zachęcamy do kontaktu z lekarzem, gdyż podstawą jest otwartość i zasięgnięcie porady u profesjonalisty.

W reakcji na wiele zdarzeń, na przykład takich jak utrata zdolności rozpoznawania właściwych zachowań społecznych, emocji uznawanych za negatywne lub oceny i rozumienia sytuacji, chory może od czasu do czasu przejawiać złość lub agresję. Z punktu widzenia opiekuna jest to jeden z najbardziej uciążliwych objawów. Jak można sobie radzić?

  • podstawową zasadą jest unikanie sytuacji błędnego koła, a więc sytuacji, gdy na przejaw agresji reagujemy agresją. Świadomi objawów choroby opiekunowie pozostają spokojni, nie okazują strachu ani złości.
  • warto przekierować uwagę chorego na jakąś wyciszającą go aktywność. Czasem sama zmiana pomieszczenia przez podopiecznego może wystarczyć do uspokojenia emocji.
  • kluczowe jest ustalenie, co wywołało negatywną reakcję osoby chorej. Warto jednak dać sobie na to trochę czasu i zamiast uporczywie szukać przyczyny od razu (np. zadając serię pytań choremu)najpierw skupić się na wyciszeniu, a potem próbować przeciwdziałać wystąpieniu takich sytuacji w przyszłości.
  • trudno być obojętnym, gdy osoba bliska zachowuje się agresywnie. Warto jednak pamiętać, że jej zachowa – nie nie jest aktem przemocy, a objawem choroby. Nie oznacza to, że opiekun powinien akceptować takie zachowania (są one uciążliwe dla obu stron). Jeśli nie występują sporadycznie, lecz przybierają na sile lub są coraz częstsze, należy poinformować o tym lekarza. Agresja (jako zaburzenie zachowania) może być skutecznie wyeliminowana odpowiednio dobranymi lekami.
  • żadne zachowanie chorego, nawet agresywne, nie usprawiedliwia stosowania przemocy wobec niego. Jeśli zdarzy się sytuacja, gdy opiekun musi zareagować ostro w obronie własnej, następnym krokiem powinna być konsultacja ze specjalistą. W ten sposób zapobiegniemy sytuacji, kiedy samoobrona opiekuna zamieni się w przemoc. Zdarza się, że jedyną możliwością pohamowania zachowań agresywnych chorego jest terapia lekowa. Naczelną wartością jest bezpieczeństwo zarówno chorego, jak i opiekuna.

Ciągłe chodzenie chorego po domu lub okolicy zagraża jego bezpieczeństwu i może stać się dla bliskich bardzo uciążliwym problemem, szczególnie w zaawansowanej fazie choroby. Co można zrobić w takich sytuacjach?

  • wskazane jest upewnienie się, że dom został przystosowany z myślą o samodzielnym poruszaniu się chorego i zabezpieczony przed wyjściem bez wiedzy innych domowników. Wędrowanie po domu opiekun zazwyczaj ocenia jako irytujące i bezcelowe. Nie trzeba jednak zabraniać tej aktywności, jeśli nie wywołuje ona u chorego emocji uznawanych za negatywne.
  • wędrowanie po domu może wynikać ze zwiększonej potrzeby stymulacji. Warto wtedy zapewnić osobie chorej więcej zajęć w ciągu dnia, zabrać ją na dłuższy spacer lub zachęcić do wykonywania konkretnych czynności (chory ma trudność z zaplanowaniem zajęć, które mógłby wykonać, może też nie pamiętać o swoich zainteresowaniach).
  • pożądane jest, aby osoba dotknięta otępieniem miała przy sobie identyfikator z danymi kontaktowymi do kogoś bliskiego. Zachęcamy też opiekunów do noszenia przy sobie aktualnej fotografii chorego. Jeśli osoba chora zaginie, zdjęcie może przydać się do identyfikacji.
  • kiedy chory zostanie odnaleziony, warto powstrzymać się przez okazywaniem złości, zniecierpliwienia lub strachu. Lepiej w sposób delikatny podkreślać troskę o jego bezpieczeństwo.