Choroby otępienne są postępującymi przewlekłymi chorobami mózgu związanymi z utratą komórek nerwowych (neuronów). Otępienie najczęściej jest kojarzone jako choroba wieku starszego, której ryzyko wystąpienia wzrasta z biegiem lat. W rzeczywistości bywa diagnozowane również u osób młodych. Liczba ludzi dotkniętych tym zaburzeniem nieustannie rośnie.
Zespół otępienny powoduje zauważalne pogorszenie takich funkcji poznawczych jak pamięć, myślenie, orientacja, rozumienie, zdolność uczenia się, osąd, przetwarzanie danych i liczenie. Ubytki poznawcze dotyczą także uwagi, zdolności językowych, logicznego myślenia oraz koordynacji wzrokowo-ruchowej. Uszkodzeniu funkcji poznawczych towarzyszy zazwyczaj (lub może je poprzedzać) zmniejszenie kontroli nad reakcjami emocjonalnymi, społecznymi, zachowaniem i motywacją.
Konsekwencją powyższej opisanych zmian jest tracenie samodzielności przez chorego. Istnieje kilkadziesiąt chorób otępiennych. Wszystkie są progresywne, a rozwój ich objawów oraz dynamika mają indywidualny przebieg. Utrudniają znacznie codzienne życie i trwają aż do śmierci, choć nie są bezpośrednią jej przyczyną.
Najczęściej występującym typem otępienia jest choroba Alzheimera. Powoduje ona niszczenie komórek mózgowych i prowadzi do zakłócenia przepływu informacji w mózgu, w szczególności tych, które są odpowiedzialne za zapamiętywanie i przechowywanie informacji. Osoba traci funkcje poznawcze stopniowo i trwale.
Otępienie naczyniopochodne to kolejna z najczęściej diagnozowanych chorób otępiennych. Ten typ otępienia może być konsekwencją zaburzonej dostawy tlenu do mózgu. Objawy mogą pojawić się nagle w konsekwencji udaru, jak również ujawniać się w dłuższym okresie na skutek serii mikroudarów (skokowo). Symptomy utrzymują się w tym przypadku zazwyczaj w stanie niezmiennym przez pewien czas, po czym gwałtownie się pogłębiają. Pozostałe typy otępień to na przykład: otępienie z ciałami Lewy’ego, otępienie czołowo-skroniowe, choroba Hutingtona, otępienie w chorobie Creutzfeldta-Jakoba, otępienie w chorobie Parkinsona i inne. Czasami może współwystępować kilka chorób otępiennych, a ich zdiagnozowanie bywa procesem długim i trudnym.